Küresel tedarik zincirinde tüm dengeleri altüst eden boş konteyner krizi, ülkeler arasındaki ticaret savaşlarını kızıştırdı. Boş konteynerlerin stratejik güç olarak kullanılmaya başladığına dikkat çekiliyor. Türk lojistik sektörü temsilcileri, Çin’in boş konteynerleri topladığını, ABD’nin de ülkesinden mal almaya mecbur bıraktığını dile getirirken, ihracat yapmanın giderek zorlaştığına vurgu yapıyor. Yetkililer, hazirana uzaması beklenen sorunun, alternatif çözümlere verilecek teşviklerle acilen çözülmesini bekliyor.

Çin armatörlere baskı yapıyor

Türkiye Liman İşletmecileri Derneği (TÜRKLİM) Danışmanı Prof. Soner Esmer, sadece navlunları değil, ekipman üretim fiyatlarını da neredeyse iki kat artıran boş konteyner tedarik sorununun birçok ülkedeki lojistik süreçlerin aksamasına neden olduğunu hatırlatarak, “Diğer taraftan ortaya çıkan bu duruma karşın kısa sürede pandemiyi kontrol altına alarak yeniden üretime hızlı bir şekilde başlayan Çin’in boş konteyner talebini hala ısrarlı bir şekilde sürdürmesi bu süreci daha da olumsuz hale getiriyor” dedi. Esmer, “Çin’in ihracatını sürdürmek için boş konteynere ihtiyacı var. Bunun için de armatörlere baskı yapıyor. Armatörler de daha karlı olduğu için sanki Çin'den başka ülke yokmuş gibi karlılık odaklı düşünerek boş konteyneri Çin'de pozisyonlandırıyorlar” diye konuştu.

"Yerli ve güçlü filo şart"

Esmer, boş konteyner pozisyonlama sorununun bu yılın üçüncü çeyreği sonuna kadar uzayacağı ve armatörlerin yüksek karlılıklarından dolayı normale dönmek için pek de hevesli olmayacaklarının öngörüldüğünü aktardı. Esmer, armatörlerin boş konteyner ısrarının devam etmesi halinde yükselen fiyatların yarattığı olumsuz durumun sadece ihracatçılar üzerinde değil ithalatçılar üzerinde de ciddi bir baskı oluşturması beklendiğini belirterek, bazı yüklerin kuru yük gemilerine kaymasının beklendiğini söyledi. Esmer, “Sorunun çözümü için konteyner üretilebilir. Ancak kısa dönemli bir iyileşme sağlar. Esas çözüm güçlü denizcilik filosuna sahip olarak konteyner ve diğer yükler de taşıyan ülke konumuna geçmek” dedi.

ABD-Çin gerilimi buraya sıçradı

Rif Line Lojistik Türkiye Genel Müdürü Mehmet Serkan Erdem, ABDÇin ticaret savaşının konteynera sıçradığını ifade ederek, “ABD boş konteyner almak isteyen gemileri limana yanaştırmıyor. Orada çok sayıda boş konteyner birikti ama ‘alacaksan dolu alacaksın’ diyorlar” açıklamasını yaptı. İsrail ve Suudi Arabistan’ın da boş konteyner çıkışına sınırlama getirdiğini aktaran Erdem, “Bu ülkeler 50’den fazla boş konteynerin çıkışına izin vermiyor. Türkiye’nin konteyner havuzu tamamen boşaldı. Sadece Yunanistan ve Mısır’dan boş konteyner alabiliyoruz. Onlar da kısıtlama getirirse durum kritik” diye konuştu. Bazı firmalarda üretimi durma noktasına getiren krize kısa vadede çözüm için Ro-Ro taşımacılığı alternatif gösterilirken, uzun vadede ise güçlü bir filo ve konteyner üretimi için teşvik mekanizmasının devreye girmesi gerektiği belirtiliyor. Mehmet Serkan Erdem’e göre, treyler üreticileri kendilerine yeterli teşvik verildiği takdirde, hızlı bir şekilde konteyner üretebileceğini savunuyor.

“Konteyner maskesi altında küresel savaş”

Giritli Global Lojistik Yönetici Ortağı Kaptan Murat Karaman, konteyner maskesi altında küresel ticaret savaşları yaşandığını dile getirerek, “Konteyneri olanın ihracat yapabileceği gerçeği bu konuda üzerinde çok derin bir karaborsa oluşturdu” dedi. Karaman, konuyla ilgili şu açıklamada bulundu: “ABD’de patlayan 2008 finansal krizi ile denizcilik sektörü çok ciddi savaşlar içerisine girmiş, bu savaştan sağ salim çıkabilmek için en büyük rakipleri ile birleşmeler ve ortak ticaret rotaları oluşturmuştu. Son 12 yıldır armatörler gemilerini doldurabilmek için, pazarlama yapar, navlun rekabetine girer, demoraj ‘free time’ sürelerini uzatır ve BCO ve forwarder’ların peşini bırakmazlardı. Pandemiyle birlikte domino etkisi Çin’den başladı. Fabrikalar tüm dünyada tek tek kapanırken, Çin iki ay içinde tam gaz üretime başladı ve gece gündüz demeden çalıştı. Tüm dünyaya tek başına ihracat yapmaya aday oldu. Durum öyle bir noktaya geldi ki dünyadaki boş konteynerin hepsini Çin'e göndersek dahi bu talebi karşılamanın imkânı yoktu. Ve savaş böylece başladı. Konteyneri olanın ihracat yapabileceği gerçeği konteynerler üzerinde çok derin bir karaborsa oluşturdu. En büyük konteyner ithalatçısı olan ABD, limanları yavaşlattı konteynerlerin boş olarak yüklenmesine izin vermedi, kotalar oluşturdu.” Pandemi öncesinde hiçbir armatörün konteyneri boş olarak yüklemek istemediğini ifade eden Karaman, “Armatörler, değersiz de olsa bir mal girsin, boş konteyner liman masraflarından kurtulsun isterdi. Çin-ABD navlunları 10 bin dolar seviyesine çıkınca, hiçbir armatör limana ödeyeceği 50-100 dolar boş konteyner bedelini görmez oldu. Ve bir anda talimat geldi: Tüm boş konteynerleri Çin’e gönderin!”

“Armatörler, ticarete ve politikaya yön veriyor”

“Türkiye’de ihracatçı aylardır boş konteyner ve rezervasyon onayı beklerken, binlerce konteyner gemilere boş olarak yüklenip Çin’e doğru yola çıktı ve çıkmaya devam ediyor. Konteyner armatörleri 2021’de hiç olmadıkları kadar güçlü” diyen Karamanın aktardığına göre; armatörler istediği müşteriye ve yüke rezervasyon onayı verip istemediğine onay vermeyerek ticarete istedikleri gibi yön verebiliyor. İstedikleri ülkelerden ‘booking’ alıyor, istemediklerine almıyorlar, istedikleri mal cinsini taşıyor istemediklerini taşımıyorlar. Armatörler, gemiye rezervasyon almalarına rağmen, konteyner vereceklerini garanti etmiyorlar. Ürünler fabrikada konteyner beklerken ‘konteyner olmadığı gerekçesi ile rezervasyonlar iptal ediliyor. Bazı alıcılar alıcıları yüksek demoraj faturaları ile karşı karşıya bırakılıyor.

Konteyner krizine karşı 6 çözüm önerisi

Giritli Global Lojistik Yönetici Ortağı Kaptan Murat Karaman, konteyner krizinin Türkiye’nin dış ticaretine daha fazla zarar vermemesi için hükümete 6 çözüm önerisinde bulundu, bunların acilen hayata geçirilmesi için çağrı yaptı.

Ülkemizden hiçbir armatörün boş konteyner yüklemesine izin vermeyecek bir kurala acilen ihtiyaç var. Bu sayede kanayan yaraya bir miktar tampon yapılabilecek.

Türkiye’ye daha fazla konteyner gelebilmesi için Çin’den ithalata odaklanmak, belirli ürün gruplarının ithalatında teşvik, vergi avantajı sağlamak gerekiyor. Bu sayede ihracat artabilir.

Türkiye’de acilen konteyner üretimine hız verilip, üreticilere teşvik ve kredi sağlanmalı.

Yerli ve milli bir konteyner hat işletmecisinin ya da devletin acilen Türkiye>Ortadoğu>Uzakdoğu’yu bağlayan bir rotada hizmet vermeye başlayacak bir hat kurması elzem.

Yakın destinasyonar için Ro-Rotren – TIR nakliyeleri için ihracat teşviki verilmeli.

Acilen temel gıda, bakliyat, hububat ihracatına yasak getirilmeli. İthalat ile temel gıda, bakliyat, hububat stoğu yapılmalı.

Kaynak/ Aysel YÜCEL-Dünya